3-‘Bodrum’ sözcüğü, kalenin adandığı havarinin Latince adı olan ‘Petrum’ kelimesinden türemiştir”
Bu yaklaşım, nerdeyse herkesin kabul gördüğü, en çok yazılan, en çok söylenen yaklaşımdır. Dayandığı kaynaklar da az değildir. Halicarnassus, Cnidus, Branchide (C. Thomas Newton book-London, 1863), Knights of Malta (Marcello Maria Marrocco Trischitta), İsolario (Bartolommeo Dalli Sonetti) bunların en başındadır. (Resim:temsili illustrasyondur)
https://archive.org/stream/knightsofmaltaor00port/knightsofmaltaor00port_djvu.txt
Bilindiği gibi Hospitaller Rodos Şövalyeleri, 15’nci yüzyılın başında eski Halicarnassus kentindeki Zephyria adasına bir kale inşa etmeye başladı. Bunlar, askeri merkezi Rodos’ta bulunan Haçlı Birliği içinde İspanya Krallığına bağlı Malta Şövalyeleri’ydi ve dilleri Latince’ydi. İnşa ettikleri Kale’yi Hz. İsa’nın 12 havarisinden biri olan Aziz Petrus’a (Catellum Sanctum Petrum) adayarak onun adını koydular.
Bu günkü Bodrum adının, havari Aziz Petrus’un Latince adı Petrum’dan türediğini iddia eden yaklaşım kısaca şöyle: Petrum adı Rum ve Türklere de aynen geçti, zaman içinde söylene söylene de Bodrum oldu.
Venedikli bir denizci ve asker olan Bartolommeo Dalli Sonetti (Zamperti), 1485’de yayınladığı İsolario adlı eserinde Kos Adası’nı anlatırken, dipnotu dahil şöyle yazar: “…Doğuya doğru en önemli şehrin sınırlarında Hippocrates’in eski hastanesinin olduğu yer bulunmaktadır. Grikos’un yanında Saint Peter Kalesi Şövalyelerce inşa edilmiş ve korunmaktadır… 1402 yılında Aziz John şövalyeleri Kos ve Halikarnas’ta aynı zamanda 
kaleler inşa ederek aradaki deniz geçişini kontrol altına aldılar. Yeni kale Apostle Peter’a adandı ve bu nedenle Halikarnas’a Petronio yada Petroumi denilmeye başlandı…” (Resim: Harita, B. D Sonetti) https://archive.org/details/isolario00bart
Prof. Tuncer Baykara bu yaklaşıma katılmıyor: “Bodrum adının, XV. yüzyıl başlarında burada bir kale yaptıran Haçlılar tarafından Aziz Peter’e izafetle verildiği ve zamanla Peteronium – Peterium ve Bodrum şekline dönüştüğü tarzında geçen yüzyıldan beri ileri sürülen görüşler Anadolu’daki diğer örnekler sebebiyle doğru olmamalıdır… Türklerin, Halikarnassos üstündeki kasabaya verdikleri ad, kendi adlandırma geleneklerinin eseridir. Yoksa, bir Hıristiyan azizine ya da daha başka nedenlere bağlı izahlar yeterli görünmüyor” diyor.
https://drive.google.com/file/d/0B7liBn5XLsAfVzdoRVNpanhuX28/view
4- Latince adı ‘Catellum Sanctum Petrum’ olan Kale, Bodrum adını zindan olarak kullanılmasından doğru almıştır, yaklaşımı.
Kale’nin yapılışından itibaren hem Rodos Şövalyeleri, hem de Osmanlılar tarafından zindan olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bazı batı kaynaklarıPetrum ile ses olarak benzeşen Bodrum kelimesinin mahzen anlamına geldiğini yazar. Mahzen sözcüğünün Grekçe’de karşılığı ‘kiler’dir (κελάρι,kelári). Oysa Zindan, Grekçe’de “μπουντρούμι” yazılıp, “bountroúmi” diye okunmaktadır ki, Türkçe’de “bodrumi” sesiyle aynıdır. Gerek karşı adalarda, gerekse Yarımada köylerinde yaşayan Rumlar, hapishane olarak kullanıldığı için Kale’ye muhakkak ki bountroúmi diyordu. Dolayısıyla, “Bodrumi” sözcüğü konuşma dilinde hem Rum hem Türkler için aynı şeyi ifade ediyordu. Rumlarla temas kurup beraber yaşamaya başlayan Türkler, tabiatıyla kültürel alışverişin yanısıra dil alışverişi de yapıyordu. Bodrum kelimesini hem mahzen hem zindan manasında kullanmaya başlaması da bu örneklerden biridir. (Resim: The Calling of the Apostles Peter and Andrew –from the Maesta, c.1308-1311.)
Buna en iyi kanıt 16’ncı yüzyılda yaşamış olan Hızır Reis’in (Barbaros Hayrettin Paşa) “Gazavat” adlı kendi yazması eserinde yeralmaktadır. Reis, Osmanlı’nın Kapudan-ı Derya Paşası olmadan önceki yıllara ait vakıayı şöyle yazar:
“Ağam Oruç’u yer altına attılar… Midilli’de tanıdığım bir kafir bezirgan vardı. Daima Rodos’a varıp gelip ticaret ederdi. Adı Kirigo idi. Bu kafire ağamın halini anlattım. “İşte yarenlik dostluk bu günde belli olur” dedim. Kirigo’yu gemime alıp, Bodrum’a getirdim. 
Ben Bodrum’da kaldım. Onu, eline Oruç Reis’i kurtarması için onsekizbin akçe verip Rodos’a gönderdim. “Var şimdi sen Rodos’a git. Ben burada durayım. Bak gör, karındaşım Oruç Reis ne alemdedir. Ona göre bana bir haber getir. Tedbirli davran, kendisi ile görüş” diye tembih ettim. “Baş üstüne!” dedi. Bir kefere teknesine binip Rodos’a gitti.”
Sipahi Yakup Ağa’nın oğulları olan Hızır ve Oruç Reisler Midilli’de doğmuştur; anaları Rum’dur. Hem Türkçe hem Rumca, hem deniz dili Latince bilirler. Vakıanın geçtiği yıllar 1510’lu yıllardır. Dikkat edilirse, Hızır Reis, Yarımada’dan “Bodrum’a gittim” diye bahsediyor. Yarımada bu tarihte Osmanlı’nındır ve resmi kayıtlardaki adı Sıravolos’tur. Yalnızca İskele ve Kale’nin adı resmi belgelerde Bodrum olarak geçmektedir. Bir denizci olarak kıyıları, limanları, kaleleri iyi bilen Reis de büyük bit ihtimalle bunu kastetmiştir zaten. Öte yandan, yukardaki satırlar konumuz açısından başka bir gerçeğe daha işaret etmektedir; Oruç Reis yeraltına atılmıştır, yani zindana! Demek ki yeraltı, yani bodrum sözcüğü, zindan manasında da kullanılmaktadır.
https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/36600703/14-Barbaros-Hayreddin-Pasa-Gazavat-i-Hayreddin-Pasa-1-
(Resim: by Agostino Veneziano -1535)
Vakıanın yaşandığı yıl ile Gazavat’ın yazıldığı yıl arasında yaklaşık 35 sene olduğu düşünülürse; Yarımada, yazı dilinde Sıravolos olarak kaydedilmeye devam ederken, konuşma diline de Bodrum olarak yerleşmeye başlamıştır denebilir. Yani, Kale-İskele-Yarımada, üçüne birdenBodrum denildiği sürece yavaş yavaş girilmiş olma ihtimali yüksektir. Üçünün birden resmi belgelerde Bodrum olarak kayıt tutulmasına ise daha 250 yıl gibi bir zaman vardır… (Kale resmi temsili gravürdür)
5- ‘Bodrum’ adı, Aramice ‘Batroun’ dan gelmektedir, diyen yaklaşım.
Çok az sayıda ortaçağ tarihçisi, Kale’nin orijinal Latince adı ‘Catellum Sanctum Petrum’ olsa da bir adacıktaki kaya parçaları üstüne yapılmış olmasından dolayı, Kale’ye Rumlar tarafından kaya/lar anlamında ‘bedruma’ (Πέτρα-pétra, Πετρώματα-petrómata) dendiğini yazar.
Öte yandan, Aziz Petrus adı hemen her dilde “Petrum,Peter, Petrus,Petrunion” (Πετρούνιον, petroúnion) yazı ve ses benzerliğine sahiptir. Bilindiği gibi eski Grekçe’nin kökeni, Fenikelilerin (Phoenician) dili olan Aramice’ye dayanmaktadır. Bu dil, Hz. İsa’nın konuştuğu dildir ve Sami dilleri ailesindendir. Suriye-Lübnan topraklarında yaygındır. Petroúnion sözcüğünün kökeni Aramice’dir ve ‘başkanın evi’ demektir (beit-truna/bedruna). Fransızcası Le Boutron, Latincesi Batroun, Arapçası Al Batrun’ dur. Batroun’un ikinci anlamı ise dalgakırandır.
https://www.liquisearch.com/batroun/etymology
Roma’nın Hıristiyan olmasından sonra Doğu Akdeniz’de sayısız kale inşa etmiş olan ilk haçlı orduları için eski çağlardan kalan “Mousaylaha Kalesi” efsanevi bir kaledir; çünkü çok sarp kayaların üstüne yapılmıştır ve yapılışına hala akıl sır erdirilememiştir. M.Ö 551 yılında yıkılmış olan bu efsane kaleyi Crusaders(Haçlı) Şövalyeleri ile ilk Katoliklerden sayılan Maronite rahipleri tamir ve tahkim eder; efsanesi de aslında burdan gelir.(Resim: Zindan gravür temsili)
İşte, çok ünlü bir Alman Mimar tarafından projelendirilen St. Peter Kalesi de, bu efsane kale gibi kayalıklara inşa edilir ama bir farkla; biri denizdeki, diğeri karadaki kayalıkların üstüne. Akdeniz’de bir efsane yaratılmak istendiği için Malta kökenli Rodos Şövalyeleri’nin 1420’lerde bitirdikleri Bodrum Kalesi’ne kaleye aynı zamanda Catellum Batroun da demiş olmaları ihtimal dışı değildir.
(Resim: Mousaylaha Kalesi, gravür-W H Bartlett)
Günümüzde Lübnan’da Maronite mezhebine bağlı Hıristiyanların yaşadığı Batroun adında bir kıyı kasabası mevcuttur. Bu Kasaba, kıyı dalgalarını kesen Finike Duvarları ve Mousaylaha Kalesi ile ünlüdür.
http://batroun.gov.lb/historic-sites/
Ayrıca, Osmaniye’de bulunan Kastabala Kalesi’nden de bahsetmek yerinde olacaktır. Zira, 13’ncü yüzyılda yapılmış olan bu kale de bir ortaçağ kalesidir ve zirveye inşa edilmiştir. Daha da ilginci, Kastabala Kalesi’nin yöredeki diğer adı, Bodrum Kalesi’dir. Eğer harabatlığı yüzünden ve Türklerden dolayı bu adı almamışsa; kökünün Aramice Batroun (başkanın evi) sözcüğüne dayanması kuvvetli bir ihtimaldir.
(Resim:Kastabala-Bodrum Kalesi)
Öte yandan, Fransız seyyah ve sanatçı Choiseul-Gouffier’in 1782’de kendi yaptığı aşağıda görünen Bodrum gravürüne kendi dilinde “Citadelle de Boudroun ” diye not düşmüş olduğuna da dikkat çekmek isterim. Sanatçı, Bodrum Kalesi’ne Saint Peter Citadelle demek yerine, halktan ne duyduysa onu yazmayı tercih etmiştir.
Sonuç olarak;
Etimilojik DNA’sı(!) çok güçlü olan Bodrum sözcüğü hakkında geçmişe yolculuk yaparak çeşitli yaklaşımları ele almaya çalıştım. Osmanlı arşivlerinin %10 lar düzeyinde açılmış olduğu gerçeği ortadayken, kesin tespitler yapmanın ne kadar uygun olacağı okuyucunun taktirine bıraktım.
[Hipodrium-Bodrum][Ören-Bodrum][Zindan-Bodrum][Petrum-Bodrum][Batroun-Bodrum]…
Tarihsel pek çok metinde olduğu gibi bu yazının konusunda da doğrunun (gerçeğin) ortaya çıkarılması ve ne olduğu elbette farklı dillerdeki yazı-ses benzerlikleri, dillerin tarihsel evrimi, kültürel etkileşimler, somut yazılı belgeler gibi bir dizi faktöre bağlıdır.
Resim:Bodrum Choiseul-Gouffier’in 1782
“Geleceği tarihinde yatan Bodrum” diyerek başka bir sorunsala geçelim…
Devam edecek… Mehmet Çilsal
